Arbitrum Nedir?

Yeni Başlayan6/13/2025, 8:47:26 AM
Yapay zekâ destekli kripto token’lar nedir? AI token’ları nasıl çalışır, hangi projeler öne çıkıyor ve yatırım potansiyelleri nedir? Detaylı rehber burada.

Arbitrum, tüm Ethereum Layer 2 çözümleri arasında en büyük Toplam Kilitli Değere (TVL) sahip blockchain haline geldi. Peki, avantajları nelerdir? Önde gelen Optimistic Rollup teknolojisini kullanan bir Layer 2 blockchaini olarak, teknolojisi ile ZK Rollup arasındaki farkları biliyor musunuz? Gelin, bu soruların yanıtlarını bu makalede bulalım.

Arbitrum’a Genel Bakış

Arbitrum, Offchain Labs tarafından geliştirilen ve Ethereum için bir Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür. Mayıs 2021’de test ağına açılmış ve Ağustos sonunda resmi olarak faaliyete geçmiştir. Kısa sürede en büyük Toplam Kilitli Değere (TVL) sahip zincirlerden biri haline gelmiştir.

CoinGecko.com verilerine göre (18 Temmuz 2024 itibarıyla), Arbitrum’un TVL’si 3.15 milyar dolara ulaşarak Layer 2pazarının %30.18’ini oluşturmaktadır. İkinci sırada 1.7 milyar dolar TVL ve %16.31 pay ile Base yer alırken, üçüncü sırada 1.317 milyar dolar TVL ve %12.6 pay ile Blast bulunmaktadır.


Kaynak: coingecko.com

Arbitrum’u daha iyi anlamak için öncelikle Layer 2 çözümlerinin neden ortaya çıktığını anlamak gerekir.

Arbitrum Ekosisteminin Temel Özellikleri ve Projeleri

Temel Özellikler

  • Optimistic Rollup Teknolojisi: Arbitrum, işlem verimliliğini artırırken güvenliği de sağlayan Optimistic Rollupteknolojisini kullanır.
  • Düşük İşlem Ücretleri: Layer 2 avantajlarından yararlanarak, Arbitrum’daki işlem ücretleri genellikle Ethereumana ağına göre çok daha düşüktür.
  • Yüksek İşlem Hacmi: Arbitrum, Ethereum ana ağına göre daha fazla işlem gerçekleştirebilir, bu da genel işlem verimliliğini artırır.
  • Ethereum ile Uyumluluk: Arbitrum, Ethereum ile yüksek düzeyde uyumludur, bu da geliştiricilerin mevcut uygulamalarını Arbitrum’a sorunsuz bir şekilde taşımasını sağlar.

Arbitrum Ekosistemindeki Önemli Projeler

  • Uniswap V3 on Arbitrum: Önde gelen merkeziyetsiz borsa Uniswap, V3 sürümünü Arbitrum’da başlatarak daha verimli bir ticaret deneyimi sunmaktadır.
  • Aave on Arbitrum: Ünlü DeFi borç verme protokolü Aave, artık Arbitrum’da aktif olarak kullanıcılara daha hızlı borç verme hizmetleri sunmaktadır.
  • Chainlink on Arbitrum: Oracle hizmet sağlayıcısı Chainlink, Arbitrum’da veri hizmetleri sunarak dAppgeliştiricilerini desteklemektedir.
  • Sushiswap on Arbitrum: Merkeziyetsiz borsa Sushiswap da Arbitrum’da aktif olup kullanıcılara daha fazla ticaret seçeneği sunmaktadır.
  • GMX on Arbitrum: Türev ticaret platformu GMX, Arbitrum’da başlatılarak kullanıcılara verimli türev ticaret hizmetleri sağlamaktadır.

Neden Layer 2 Çözümleri Gereklidir?

Şüphesiz, Ethereum TVL’si, çok sayıda DeFi uygulaması ve blue-chip NFT projesi sayısı açısından kullanıcıların favori blockchain’i konumundadır. Ancak, çok sayıda kullanıcı tarafından kullanılması nedeniyle yüksek ücretleri ve düşük işlem hızı sıkça eleştirilmiştir. Ethereum blockchaininin çalışma mekanizmasının bir sınırı olduğundan saniyede sadece 15 işlem işlenebilir veya doğrulanabilir. Yavaş hız genellikle zincir üstü tıkanıklığa yol açar ve bu da işlem ücretlerinin (Gas Fee) artmasına neden olur. Yukarıda bahsedilen kusurları ortadan kaldırmak için çeşitli çözümler geliştirilmiştir ve en popülerlerinden biri Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür.

Özetle, Layer 2, Ethereum’un iş yükünü paylaşmak için başka bir blockchain oluşturmak anlamına gelir. Çok sayıda karmaşık hesaplama Layer 2’ye aktarılır ve ardından sonuçlar ve kayıtlar Ethereum’a iletilir. Bu, yalnızca Ethereum’ungüvenliğinden faydalanmakla kalmaz, aynı zamanda Layer 2’yi kullanarak hesaplama hızını artırır ve işlem ücretlerini düşürür.

Layer 2 için İki Teknik Çözüm: Optimistic Rollup ve ZK Rollup

Adından da anlaşılacağı gibi, “Rollup” özetleme ve paketleme anlamına gelir. Rollup Protokolü, işlemlerin çoğunu zincir dışında yürütmek için başka hesaplama cihazları kullanır ve ardından sonuçları kayıtlar için Ethereum’a iletir. Bu, zincir üzerindeki hesaplama yükünü azaltır, böylece tıkanıklığı giderir ve işlem ücretlerini düşürür.

Şu anda, Layer 2 çözümleri için iki farklı toplama (aggregation) tekniği vardır: Optimistic ve ZK. Her iki teknolojinin de kendine özgü avantajları bulunmaktadır. Ancak, Layer 2’de TVL sıralamasında ilk 2’de yer alan Arbitrum ve Optimism gibi çözümler Optimistic Rollup teknolojisini kullanmaktadır, çünkü mevcut Optimistic teknolojisi daha hızlı bir şekilde inşa edilebilir.

Optimistic Rollup için zincir üzerinde sunulan tüm işlemlerin doğru ve sahtekarlıktan arınmış olduğu varsayılır (bu yüzden “Optimistic” olarak adlandırılır). Eğer diğer doğrulayıcılar “sınama süresi” boyunca şüphe dile getirmezse, bu işlem Ethereum zincirine gönderilir ve işlem resmi olarak tamamlanır. Buradaki özel nokta, tüm doğrulayıcıların “Ether (ETH) teminat olarak stake etme” sistemine uyması gerektiğidir. Bu nedenle, doğrulayıcılar dürüstçe kayıt yapabilir ve sebepsiz yere itirazda bulunamazlar.

ZK Rollup ise, her bloğu zincir üzerinde doğrulamak için özel kriptografiden faydalanır. Böylece, tüm doğrulayıcılara “iyimser bir şekilde” güvenmeden işlemin doğruluğunu teyit etmek mümkündür. ZK Rollup daha düşük ücretler sunabilse ve daha merkeziyetsiz hale gelebilse de, teknik olarak zorlayıcıdır ve hala geliştirme aşamasındadır.


Kaynak: Offchain Labs Dev Center

Arbitrum’un genişlemesinin işleyişi bu diyagramda kolayca gösterilmiştir:

  • Ethereum şeklin sağ alt köşesindedir. Arbitrum, Ethereum üzerine inşa edilmiştir ve zincir üzerindeki verilerin güvenliğini sağlamak için Ethereum kullanılır.
  • Ethereum’un üzerinde, Arbitrum zincirini yönetmek için kullanılan bir dizi Ethereum sözleşmesi olan EthBridge bulunur. Bu, Arbitrum’daki toplama protokolünün düzgün çalışıp çalışmadığını belirlemekten sorumludur.
  • EthBridge’in üzerindeki yatay çizgi AVM (Arbitrum Sanal Makinesi) yapısını işaretler. EthBridge’in üst katmanlara sağladığı, tüm girdi verilerini okuyabilen ve sonraki çıktıları üretebilen bir Arbitrum sanal makinesi programıdır. Bu, Arbitrum’daki en önemli arayüzdür ve aşağıdaki L1 ile yukarıdaki Layer 2 bileşenlerini ayırt etmek için kullanılır.
  • Bir seviye yukarıda, Offchain Labs tarafından yazılmış bir yazılım olan ArbOS bulunur. Bir bilgisayardaki veya cep telefonundaki bir işletim sistemi gibi, Arbitrum sanal makinesinde çalışır ve Arbitrum zincirindeki akıllı sözleşmeleri yürütür. Ayrıca bilgiyi kaydetmek, akışını kontrol etmek ve programları yürütmekten sorumludur.
  • ArbOS’un üzerindeki yatay çizgi EVM uyumluluğunu temsil eder, çünkü ArbOS, Ethereum Sanal Makinesi ile uyumlu bir yürütme ortamı sağlar. Bu nedenle, Ethereum EVM sözleşme kodu doğrudan ArbOS’a gönderilebilir, bu da sözleşmeyi yükler ve çalıştırır.
  • Ethereum düğümü sol altta, Arbitrum düğümü ise üstte yer alır. Ethereum düğümü ile aynı API’yi destekler. Bu nedenle, mevcut Ethereum araçlarıyla kullanılabilir. Örneğin, Ethereum uyumlu bir cüzdan veya araç Arbitrumdüğümüne bağlanabilir. Ethereum’da olduğu gibi, tüm kullanıcılar bir Arbitrum düğümü çalıştırabilir.
  • Ortak kullanıcılar sol üst köşededir. Cüzdanlar, dApp’ler veya diğer araçlar aracılığıyla Arbitrum ile etkileşim kurabilirler. Kullanıcılar başlangıçta Ethereum için tasarlanmış araçları kullanabilirler ve geliştiricilerin dApp’lerini yeniden yazmasına gerek yoktur çünkü Arbitrum düğümleri Ethereum ile aynı API’yi destekler.

Arbitrum’un Layer 2 Ağının Avantajları

  • Yüksek Uyumluluk: EVM (Ethereum Sanal Makinesi) ile yüksek uyumluluğu sayesinde Arbitrum, Uniswap, Aave, Sushiswap, 1inch, Balancer, Curve gibi Ethereum’a özgü çeşitli DeFi hizmetlerini sorunsuz bir şekilde entegre edebilir. Geliştiricilerin başka bir programlama dilini öğrenmelerine gerek yoktur; EVM’de kullanılan Solidity ve Vyper dillerini kullanarak hemen geliştirmeye başlayabilirler.
  • Düşük İşlem Ücretleri: Ethereum’da DeFi hizmetlerini kullanmak için yüksek ücretler ödemesi gereken kullanıcılar, aynı borsanın hizmetlerini Arbitrum’da doğrudan kullanabilirler. Ayrıca, aynı Ethereum tokenı olan Ether (ETH) ücret olarak kullanılır ki bu oldukça ucuzdur. Ethereum’a kıyasla Arbitrum’daki işlem ücreti çok daha ucuzdur, bu da birçok NFT proje ekibini projelerini Arbitrum’da inşa etmeye çekmiştir. Sonuç olarak, daha hızlı işlem hızları ve düşük ücretlerle koleksiyoncuların dikkatini başarıyla çekmektedir.
  • İki Büyük Zincir: Arbitrum’un iki bağımsız zinciri bulunmaktadır: başlangıçtaki “Arbitrum One” zinciri ve Offchain Labs tarafından 15 Ağustos 2022’de başlatılan “Arbitrum Nova” zinciri. İkincisi, AnyTrustteknolojisine dayanarak çalışır ve oyun ile sosyal ağlar için tasarlanmıştır. İki zincir arasındaki en büyük fark, işlem verilerinin depolama alanı tasarımı ve işlem ücreti maliyetidir. Teorik olarak, Arbitrum Nova’nın işlem ücreti Arbitrum One’ınkinden daha düşüktür.

Arbitrum Kullanmaya Nasıl Başlanır?

Chainlist Kullanarak

  1. Chainlist web sitesini ziyaret edin.
  2. “Arbitrum”u arayarak “Arbitrum One” ve “Arbitrum Nova”yı bulun.
  3. İstenilen zincirin altındaki “Connect Wallet”a tıklayın.

Chainlist aracılığıyla otomatik ekleme çalışmazsa, aşağıdaki bilgileri girerek ağı kripto cüzdanınıza manuel olarak ekleyebilirsiniz:

Arbitrum One Zinciri

Arbitrum Nova Zinciri:

Farklı kripto cüzdanlarında ağları manuel olarak ekleme yöntemleri biraz farklılık gösterse de, doldurulacak alanlar aynı kalır.

Varlıkları Arbitrum’a Çapraz Zincir Transfer Etme

Transfer yapmadan önce, tüm zincir üstü işlemlerin ücretlendirilmesi nedeniyle cüzdanınızda küçük bir miktar ETH(Ether) bulundurduğunuzdan emin olun. Aksi takdirde, transfer sırasında yetersiz bakiye uyarısı alabilirsiniz.

Adım 1: Arbitrum Çapraz Zincir Köprüsü web sitesine gidin ve cüzdanı bağlamak için sağ üst köşedeki “Connect Wallet”a tıklayın.

Adım 2: Bir cüzdan seçin.

Adım 3: Layer 1’den Layer 2’ye çapraz zincir transfer etmek istediğiniz varlıkları (token) ve miktarı seçin. Ekrandaki talimatları izleyin. Varlıkların çapraz zincir transferi yaklaşık on dakika sürecektir.

Arbitrum Ekosisteminde Gözlemler ve Gelecek

Merkeziyetsiz Türev Finans Platformları

Eskiden, bir kullanıcı türev finansal ürünleri kullanmak istese, sadece merkezi bir borsaya gidebilirdi. Ancak şimdi, likidite, kullanıcı sayısı ve fiyatlandırma gibi bazı temel sorunlar çözüldükten sonra, birkaç popüler merkeziyetsiz türev ticaret platformu ortaya çıktı. Bunlar arasında dYdX, GMX, Perpetual, Synthetix gibi platformlar bulunmaktadır. GMX, Arbitrum üzerine kurulu popüler bir ticaret platformudur.

GMX, merkeziyetsiz kalıcı sözleşme ticaret hizmetlerinin yanı sıra spot ticareti de desteklemektedir. Eskiden Binance Chain (BSC) üzerine kurulu Gambit olarak bilinen GMX, şu anda Arbitrum ve Avalanche’ta konuşlandırılmıştır. Platform, kullanıcıların kaldıraçlı olarak birden fazla kripto para birimini alıp satmasına ve bu varlıklarda spot işlemler yapmasına olanak tanır. GMX’in başlatılmasından bir hafta sonra, Eylül 2021’de işlem hacmi 100 milyon doları aştı ve DeFi’den sonra merkeziyetsiz türev finans için popüler bir platform haline geldi. Gelecekte DeFi sektörüne ve Arbitrum’a liderlik ederek kripto paraların evrim merkezi haline gelebilecek mi? Bu, daha fazla gözlemlemeye değer.

Yerel Tokenler

Şu anda, Arbitrum’un kendi yerel tokenı bulunmamaktadır. Ticaret için ödeme tokenı olarak Ether (ETH)kullanmaktadır. Ancak, Optimistic Rollup teknolojisiyle çalışan bir diğer Layer 2 zinciri olan Optimism, kısa süre önce yerel tokenı $OP’yi çıkarmıştır. Bu durum, Arbitrum’un kendi yerel tokenlarını çıkaracak bir sonraki zincir olup olmayacağı sorusunu gündeme getirmekte ve dikkat çekmektedir. Sürekli takip etmeye değer bir konudur.

Uzun Sınama Süresi

Daha önce belirtildiği gibi, Arbitrum’un kullandığı Optimistic Rollup teknolojisi, diğer doğrulayıcılar sınama süresi boyunca şüphe dile getirmediği sürece, gönderilen tüm işlemlerin doğru olduğunu varsayar. Arbitrum’un sınama süresi yedi gün sürer, bu da tüm işlemlerin tamamlanması için 7 gün gerektiği anlamına gelir. Örneğin, bir kripto para birimini Ethereum ana ağından (L1) Arbitrum’a transfer etmek sadece on dakika sürerken, Arbitrum’dan Ethereum’a transfer edilirse resmi olarak alınması yedi gün sürecektir.

Sınama süresi tasarımı, birçok işlemin çapraz zincir olarak hemen yapılamamasına neden olur ve bu da bazı kullanıcıların transfer yapmasını engelleyebilir. Bu, Arbitrum’un ilerlemesinin önündeki en büyük engel olacaktır. Ancak, yeni bir teknik iyileştirme planı sunulmadıkça bu sorun çözümsüz kalacaktır.

Tokenomik: ARB Token ve Dağılımı

Arbitrum, Ethereum üzerine kurulu bir Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür. Yerel tokenı ARB, Arbitrumekosisteminde kritik bir rol oynamaktadır.

Ana Kullanım Alanları

  • Yönetişim: ARB sahipleri, öneri oylaması gibi Arbitrum’un yönetişim kararlarına katılabilirler.
  • Staking: Kullanıcılar, ağ ödülleri kazanmak ve konsensüse katılmak için ARB tokenlarını stake edebilirler.
  • İşlem Ücretlerini Ödeme: Arbitrum’da işlem yaparken, işlem ücretlerini ödemek için ARB tokenları kullanılır.

Token Dağılımı

Mart 2023’te Arbitrum ekibi, 1.2 milyar ARB tokenını dağıtarak bir airdrop gerçekleştirdi. Token dağılımı şu şekildedir:

  • Topluluk ve Kullanıcılar: %45
  • Geliştirme Ekibi: %19
  • Yatırımcılar: %21
  • Vakıf ve Ekosistem Geliştirme: %15

Bu dağıtım, erken kullanıcıları ve geliştiricileri teşvik etmeyi hedeflerken, tokenların bir kısmını gelecekteki ekosistem gelişimi için ayırmaktadır.

Ethereum Yükseltmelerinin Etkisi ve Arbitrum’un Geleceği

Uyumluluk ve Performans Artışı

Ethereum yükseltmeleri, Arbitrum için önemli bir avantaj olan EVM (Ethereum Sanal Makinesi) uyumluluğunu artırmıştır. Arbitrum’un sanal makinesi EVM ile neredeyse %100 uyumludur, bu da geliştiricilerin mevcut Ethereumuygulamalarını kodu yeniden yazmadan Arbitrum’a sorunsuz bir şekilde taşımasını sağlar. Bu, geliştiriciler için bariyeri azaltır ve uygulamaların dağıtımını hızlandırır.

Kullanıcı Sayılarında Artış

Ethereum yükseltmeleri, daha fazla kullanıcı ve geliştiriciyi Arbitrum üzerinde uygulama geliştirmeye ve kullanmaya çekmiştir. Ağ tıkanıklığı sorunlarına rağmen, Arbitrum Odyssey kullanıcı edinme kampanyası birçok yeni kullanıcıyı çekmiştir. Galxe ile yapılan ortaklık da gelecekteki sosyal kimlik doğrulamanın temelini atmıştır.

Tokenomik ve Teşvikler

Ethereum yükseltmesini takiben, Arbitrum kendi yönetişim tokenı $ARB’yi çıkararak erken kullanıcıları ve katkıda bulunan DAO’ları bir airdrop aracılığıyla ödüllendirdi. Bu tokenomik model, ağın merkeziyetsizliğini artırmakla kalmayıp, Arbitrum’un büyümesi için daha fazla teşvik sağlamaktadır.

Teknik Yükseltmeler ve Gelecek Beklentileri

Nitro ve Stylus gibi Arbitrum’un teknik yükseltmeleri ile Layer 3 ağlarına verilen destek, Arbitrum’un gelecekteki gelişimine yaptığı yatırımı ve planlamasını göstermektedir. Bu yükseltmeler, Arbitrum’un performansını ve ölçeklenebilirliğini daha da artıracak, ekosistemine daha fazla geliştirici ve proje çekecektir.

Arbitrum Orbit: Özelleştirilebilir Zincirlerin Yeni Nesli

Arbitrum Orbit, Arbitrum çekirdek ekibi Offchain Labs tarafından geliştirilen bir üründür ve Arbitrum’unteknolojisini kullanarak özelleştirilebilir özel zincirleri izinsiz bir şekilde başlatma imkanı sunar. Bu zincirler, doğrudan Ethereum ile uzlaşan Layer 2 zincirleri olabileceği gibi, herhangi bir Ethereum Layer 2 ile uzlaşan Layer 3 zincirleri de olabilir.

Orbit ile geliştiriciler, gizlilik, izinler, gaz ücretleri, yerel tokenlar ve yönetişim gibi ağ kurallarını özelleştirebilirken, Ethereum’un ağ güvenliğinden de faydalanırlar.

Arbitrum Orbit, Arbitrum One, Arbitrum Nova ve Arbitrum testnetleri dahil olmak üzere Arbitrumekosistemindeki mevcut ağlarla uyumludur. Geliştiriciler, kendi ağ kurallarını (örneğin, veri depolama yöntemleri, yönetişim kuralları) belirlerken, Stylus SDK gibi doğal güvenlik ve altyapıdan faydalanmak için amaçlarına en uygun ağı seçebilirler.

Arbitrum Orbit ve OP Stack Arasındaki Temel Farklılıklar

OP Stack tarafından inşa edilen Layer 2 ağları, genellikle bileşiklik yoluyla bir ekosistem oluşturmayı hedefleyen büyük borsaların ve kurumların projeleridir. Buna karşılık, Arbitrum, geliştiricilerin daha düşük eşikli Layer 3 özel zincirler kurmasına yardımcı olur. Arbitrum, ekosistemine daha fazla küçük proje geliştiricisini dahil etmeyi amaçlayarak, ana ağları One ve Nova’yı Polkadot’un modeline benzer şekilde gelecekteki yönetişim zincirlerine dönüştürmeyi hedeflemektedir; bu, Optimism’den farklı bir yol izler.

Genel olarak, Arbitrum Orbit geliştiricilere özelleştirilmiş Layer 3 uygulama zinciri araçları sağlamaya daha fazla odaklanırken, OP Stack genel Layer 2 superchain’lerinin hızlı dağıtımını vurgular. İkisi, teknik çözümler, geliştirme modelleri ve uygulanabilir senaryolar açısından belirli farklılıklar gösterir, bu da Layer 2 ve Layer 3 yollarındaki farklı geliştirme yönlerini yansıtır.

Sonuç

Ethereum’un ölçeklendirme çözümü olarak Layer 2, hızını artırmaya ve ücretleri düşürmeye yardımcı olduğu için halkın dikkatini çekmiştir. Ancak, Optimistic Rollup teknolojisini uygulayan Arbitrum’un, teknik avantajlarını sürdürmesi ve geliştiricilerin beğenisini kazanması hala gereklidir, çünkü Ethereum’un PoW’dan (Proof-of-Work) PoS’a (Proof-of-Stake) dönüşümü ve ZK Rollup teknolojisinin büyümesi Arbitrum üzerinde potansiyel bir etki yaratacaktır.

* Yasal Uyarı 1: Bu içerik, yatırım tavsiyesi niteliğinde değildir. Dijital varlık alım-satımını teşvik etmeyi amaçlamaz, yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Kripto varlıklar yüksek risk içerir ve ciddi fiyat dalgalanmalarına maruz kalabilir. Yatırım kararı vermeden önce kendi finansal durumunuzu değerlendirmeli ve kararınızı bağımsız olarak vermelisiniz.
* Yasal Uyarı 2: Makalede yer alan veriler ve grafikler yalnızca genel bilgilendirme amacıyla sunulmuştur. Tüm içerikler özenle hazırlanmış olsa da, olası hata veya eksikliklerden dolayı sorumluluk kabul edilmez. Gate Akademi ekibi bu içeriği farklı dillere çevirebilir. Hiçbir çeviri makale; kopyalanamaz, çoğaltılamaz veya izinsiz dağıtılamaz.

Paylaş

İçindekiler

Arbitrum’a Genel Bakış

Arbitrum Ekosisteminin Temel Özellikleri ve Projeleri

Neden Layer 2 Çözümleri Gereklidir?

Layer 2 için İki Teknik Çözüm: Optimistic Rollup ve ZK Rollup

Arbitrum Kullanmaya Nasıl Başlanır?

Varlıkları Arbitrum’a Çapraz Zincir Transfer Etme

Arbitrum Ekosisteminde Gözlemler ve Gelecek

Tokenomik: ARB Token ve Dağılımı

Ethereum Yükseltmelerinin Etkisi ve Arbitrum’un Geleceği

Arbitrum Orbit: Özelleştirilebilir Zincirlerin Yeni Nesli

Arbitrum Orbit ve OP Stack Arasındaki Temel Farklılıklar

Sonuç

Arbitrum Nedir?

Yeni Başlayan6/13/2025, 8:47:26 AM
Yapay zekâ destekli kripto token’lar nedir? AI token’ları nasıl çalışır, hangi projeler öne çıkıyor ve yatırım potansiyelleri nedir? Detaylı rehber burada.

Arbitrum’a Genel Bakış

Arbitrum Ekosisteminin Temel Özellikleri ve Projeleri

Neden Layer 2 Çözümleri Gereklidir?

Layer 2 için İki Teknik Çözüm: Optimistic Rollup ve ZK Rollup

Arbitrum Kullanmaya Nasıl Başlanır?

Varlıkları Arbitrum’a Çapraz Zincir Transfer Etme

Arbitrum Ekosisteminde Gözlemler ve Gelecek

Tokenomik: ARB Token ve Dağılımı

Ethereum Yükseltmelerinin Etkisi ve Arbitrum’un Geleceği

Arbitrum Orbit: Özelleştirilebilir Zincirlerin Yeni Nesli

Arbitrum Orbit ve OP Stack Arasındaki Temel Farklılıklar

Sonuç

Arbitrum, tüm Ethereum Layer 2 çözümleri arasında en büyük Toplam Kilitli Değere (TVL) sahip blockchain haline geldi. Peki, avantajları nelerdir? Önde gelen Optimistic Rollup teknolojisini kullanan bir Layer 2 blockchaini olarak, teknolojisi ile ZK Rollup arasındaki farkları biliyor musunuz? Gelin, bu soruların yanıtlarını bu makalede bulalım.

Arbitrum’a Genel Bakış

Arbitrum, Offchain Labs tarafından geliştirilen ve Ethereum için bir Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür. Mayıs 2021’de test ağına açılmış ve Ağustos sonunda resmi olarak faaliyete geçmiştir. Kısa sürede en büyük Toplam Kilitli Değere (TVL) sahip zincirlerden biri haline gelmiştir.

CoinGecko.com verilerine göre (18 Temmuz 2024 itibarıyla), Arbitrum’un TVL’si 3.15 milyar dolara ulaşarak Layer 2pazarının %30.18’ini oluşturmaktadır. İkinci sırada 1.7 milyar dolar TVL ve %16.31 pay ile Base yer alırken, üçüncü sırada 1.317 milyar dolar TVL ve %12.6 pay ile Blast bulunmaktadır.


Kaynak: coingecko.com

Arbitrum’u daha iyi anlamak için öncelikle Layer 2 çözümlerinin neden ortaya çıktığını anlamak gerekir.

Arbitrum Ekosisteminin Temel Özellikleri ve Projeleri

Temel Özellikler

  • Optimistic Rollup Teknolojisi: Arbitrum, işlem verimliliğini artırırken güvenliği de sağlayan Optimistic Rollupteknolojisini kullanır.
  • Düşük İşlem Ücretleri: Layer 2 avantajlarından yararlanarak, Arbitrum’daki işlem ücretleri genellikle Ethereumana ağına göre çok daha düşüktür.
  • Yüksek İşlem Hacmi: Arbitrum, Ethereum ana ağına göre daha fazla işlem gerçekleştirebilir, bu da genel işlem verimliliğini artırır.
  • Ethereum ile Uyumluluk: Arbitrum, Ethereum ile yüksek düzeyde uyumludur, bu da geliştiricilerin mevcut uygulamalarını Arbitrum’a sorunsuz bir şekilde taşımasını sağlar.

Arbitrum Ekosistemindeki Önemli Projeler

  • Uniswap V3 on Arbitrum: Önde gelen merkeziyetsiz borsa Uniswap, V3 sürümünü Arbitrum’da başlatarak daha verimli bir ticaret deneyimi sunmaktadır.
  • Aave on Arbitrum: Ünlü DeFi borç verme protokolü Aave, artık Arbitrum’da aktif olarak kullanıcılara daha hızlı borç verme hizmetleri sunmaktadır.
  • Chainlink on Arbitrum: Oracle hizmet sağlayıcısı Chainlink, Arbitrum’da veri hizmetleri sunarak dAppgeliştiricilerini desteklemektedir.
  • Sushiswap on Arbitrum: Merkeziyetsiz borsa Sushiswap da Arbitrum’da aktif olup kullanıcılara daha fazla ticaret seçeneği sunmaktadır.
  • GMX on Arbitrum: Türev ticaret platformu GMX, Arbitrum’da başlatılarak kullanıcılara verimli türev ticaret hizmetleri sağlamaktadır.

Neden Layer 2 Çözümleri Gereklidir?

Şüphesiz, Ethereum TVL’si, çok sayıda DeFi uygulaması ve blue-chip NFT projesi sayısı açısından kullanıcıların favori blockchain’i konumundadır. Ancak, çok sayıda kullanıcı tarafından kullanılması nedeniyle yüksek ücretleri ve düşük işlem hızı sıkça eleştirilmiştir. Ethereum blockchaininin çalışma mekanizmasının bir sınırı olduğundan saniyede sadece 15 işlem işlenebilir veya doğrulanabilir. Yavaş hız genellikle zincir üstü tıkanıklığa yol açar ve bu da işlem ücretlerinin (Gas Fee) artmasına neden olur. Yukarıda bahsedilen kusurları ortadan kaldırmak için çeşitli çözümler geliştirilmiştir ve en popülerlerinden biri Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür.

Özetle, Layer 2, Ethereum’un iş yükünü paylaşmak için başka bir blockchain oluşturmak anlamına gelir. Çok sayıda karmaşık hesaplama Layer 2’ye aktarılır ve ardından sonuçlar ve kayıtlar Ethereum’a iletilir. Bu, yalnızca Ethereum’ungüvenliğinden faydalanmakla kalmaz, aynı zamanda Layer 2’yi kullanarak hesaplama hızını artırır ve işlem ücretlerini düşürür.

Layer 2 için İki Teknik Çözüm: Optimistic Rollup ve ZK Rollup

Adından da anlaşılacağı gibi, “Rollup” özetleme ve paketleme anlamına gelir. Rollup Protokolü, işlemlerin çoğunu zincir dışında yürütmek için başka hesaplama cihazları kullanır ve ardından sonuçları kayıtlar için Ethereum’a iletir. Bu, zincir üzerindeki hesaplama yükünü azaltır, böylece tıkanıklığı giderir ve işlem ücretlerini düşürür.

Şu anda, Layer 2 çözümleri için iki farklı toplama (aggregation) tekniği vardır: Optimistic ve ZK. Her iki teknolojinin de kendine özgü avantajları bulunmaktadır. Ancak, Layer 2’de TVL sıralamasında ilk 2’de yer alan Arbitrum ve Optimism gibi çözümler Optimistic Rollup teknolojisini kullanmaktadır, çünkü mevcut Optimistic teknolojisi daha hızlı bir şekilde inşa edilebilir.

Optimistic Rollup için zincir üzerinde sunulan tüm işlemlerin doğru ve sahtekarlıktan arınmış olduğu varsayılır (bu yüzden “Optimistic” olarak adlandırılır). Eğer diğer doğrulayıcılar “sınama süresi” boyunca şüphe dile getirmezse, bu işlem Ethereum zincirine gönderilir ve işlem resmi olarak tamamlanır. Buradaki özel nokta, tüm doğrulayıcıların “Ether (ETH) teminat olarak stake etme” sistemine uyması gerektiğidir. Bu nedenle, doğrulayıcılar dürüstçe kayıt yapabilir ve sebepsiz yere itirazda bulunamazlar.

ZK Rollup ise, her bloğu zincir üzerinde doğrulamak için özel kriptografiden faydalanır. Böylece, tüm doğrulayıcılara “iyimser bir şekilde” güvenmeden işlemin doğruluğunu teyit etmek mümkündür. ZK Rollup daha düşük ücretler sunabilse ve daha merkeziyetsiz hale gelebilse de, teknik olarak zorlayıcıdır ve hala geliştirme aşamasındadır.


Kaynak: Offchain Labs Dev Center

Arbitrum’un genişlemesinin işleyişi bu diyagramda kolayca gösterilmiştir:

  • Ethereum şeklin sağ alt köşesindedir. Arbitrum, Ethereum üzerine inşa edilmiştir ve zincir üzerindeki verilerin güvenliğini sağlamak için Ethereum kullanılır.
  • Ethereum’un üzerinde, Arbitrum zincirini yönetmek için kullanılan bir dizi Ethereum sözleşmesi olan EthBridge bulunur. Bu, Arbitrum’daki toplama protokolünün düzgün çalışıp çalışmadığını belirlemekten sorumludur.
  • EthBridge’in üzerindeki yatay çizgi AVM (Arbitrum Sanal Makinesi) yapısını işaretler. EthBridge’in üst katmanlara sağladığı, tüm girdi verilerini okuyabilen ve sonraki çıktıları üretebilen bir Arbitrum sanal makinesi programıdır. Bu, Arbitrum’daki en önemli arayüzdür ve aşağıdaki L1 ile yukarıdaki Layer 2 bileşenlerini ayırt etmek için kullanılır.
  • Bir seviye yukarıda, Offchain Labs tarafından yazılmış bir yazılım olan ArbOS bulunur. Bir bilgisayardaki veya cep telefonundaki bir işletim sistemi gibi, Arbitrum sanal makinesinde çalışır ve Arbitrum zincirindeki akıllı sözleşmeleri yürütür. Ayrıca bilgiyi kaydetmek, akışını kontrol etmek ve programları yürütmekten sorumludur.
  • ArbOS’un üzerindeki yatay çizgi EVM uyumluluğunu temsil eder, çünkü ArbOS, Ethereum Sanal Makinesi ile uyumlu bir yürütme ortamı sağlar. Bu nedenle, Ethereum EVM sözleşme kodu doğrudan ArbOS’a gönderilebilir, bu da sözleşmeyi yükler ve çalıştırır.
  • Ethereum düğümü sol altta, Arbitrum düğümü ise üstte yer alır. Ethereum düğümü ile aynı API’yi destekler. Bu nedenle, mevcut Ethereum araçlarıyla kullanılabilir. Örneğin, Ethereum uyumlu bir cüzdan veya araç Arbitrumdüğümüne bağlanabilir. Ethereum’da olduğu gibi, tüm kullanıcılar bir Arbitrum düğümü çalıştırabilir.
  • Ortak kullanıcılar sol üst köşededir. Cüzdanlar, dApp’ler veya diğer araçlar aracılığıyla Arbitrum ile etkileşim kurabilirler. Kullanıcılar başlangıçta Ethereum için tasarlanmış araçları kullanabilirler ve geliştiricilerin dApp’lerini yeniden yazmasına gerek yoktur çünkü Arbitrum düğümleri Ethereum ile aynı API’yi destekler.

Arbitrum’un Layer 2 Ağının Avantajları

  • Yüksek Uyumluluk: EVM (Ethereum Sanal Makinesi) ile yüksek uyumluluğu sayesinde Arbitrum, Uniswap, Aave, Sushiswap, 1inch, Balancer, Curve gibi Ethereum’a özgü çeşitli DeFi hizmetlerini sorunsuz bir şekilde entegre edebilir. Geliştiricilerin başka bir programlama dilini öğrenmelerine gerek yoktur; EVM’de kullanılan Solidity ve Vyper dillerini kullanarak hemen geliştirmeye başlayabilirler.
  • Düşük İşlem Ücretleri: Ethereum’da DeFi hizmetlerini kullanmak için yüksek ücretler ödemesi gereken kullanıcılar, aynı borsanın hizmetlerini Arbitrum’da doğrudan kullanabilirler. Ayrıca, aynı Ethereum tokenı olan Ether (ETH) ücret olarak kullanılır ki bu oldukça ucuzdur. Ethereum’a kıyasla Arbitrum’daki işlem ücreti çok daha ucuzdur, bu da birçok NFT proje ekibini projelerini Arbitrum’da inşa etmeye çekmiştir. Sonuç olarak, daha hızlı işlem hızları ve düşük ücretlerle koleksiyoncuların dikkatini başarıyla çekmektedir.
  • İki Büyük Zincir: Arbitrum’un iki bağımsız zinciri bulunmaktadır: başlangıçtaki “Arbitrum One” zinciri ve Offchain Labs tarafından 15 Ağustos 2022’de başlatılan “Arbitrum Nova” zinciri. İkincisi, AnyTrustteknolojisine dayanarak çalışır ve oyun ile sosyal ağlar için tasarlanmıştır. İki zincir arasındaki en büyük fark, işlem verilerinin depolama alanı tasarımı ve işlem ücreti maliyetidir. Teorik olarak, Arbitrum Nova’nın işlem ücreti Arbitrum One’ınkinden daha düşüktür.

Arbitrum Kullanmaya Nasıl Başlanır?

Chainlist Kullanarak

  1. Chainlist web sitesini ziyaret edin.
  2. “Arbitrum”u arayarak “Arbitrum One” ve “Arbitrum Nova”yı bulun.
  3. İstenilen zincirin altındaki “Connect Wallet”a tıklayın.

Chainlist aracılığıyla otomatik ekleme çalışmazsa, aşağıdaki bilgileri girerek ağı kripto cüzdanınıza manuel olarak ekleyebilirsiniz:

Arbitrum One Zinciri

Arbitrum Nova Zinciri:

Farklı kripto cüzdanlarında ağları manuel olarak ekleme yöntemleri biraz farklılık gösterse de, doldurulacak alanlar aynı kalır.

Varlıkları Arbitrum’a Çapraz Zincir Transfer Etme

Transfer yapmadan önce, tüm zincir üstü işlemlerin ücretlendirilmesi nedeniyle cüzdanınızda küçük bir miktar ETH(Ether) bulundurduğunuzdan emin olun. Aksi takdirde, transfer sırasında yetersiz bakiye uyarısı alabilirsiniz.

Adım 1: Arbitrum Çapraz Zincir Köprüsü web sitesine gidin ve cüzdanı bağlamak için sağ üst köşedeki “Connect Wallet”a tıklayın.

Adım 2: Bir cüzdan seçin.

Adım 3: Layer 1’den Layer 2’ye çapraz zincir transfer etmek istediğiniz varlıkları (token) ve miktarı seçin. Ekrandaki talimatları izleyin. Varlıkların çapraz zincir transferi yaklaşık on dakika sürecektir.

Arbitrum Ekosisteminde Gözlemler ve Gelecek

Merkeziyetsiz Türev Finans Platformları

Eskiden, bir kullanıcı türev finansal ürünleri kullanmak istese, sadece merkezi bir borsaya gidebilirdi. Ancak şimdi, likidite, kullanıcı sayısı ve fiyatlandırma gibi bazı temel sorunlar çözüldükten sonra, birkaç popüler merkeziyetsiz türev ticaret platformu ortaya çıktı. Bunlar arasında dYdX, GMX, Perpetual, Synthetix gibi platformlar bulunmaktadır. GMX, Arbitrum üzerine kurulu popüler bir ticaret platformudur.

GMX, merkeziyetsiz kalıcı sözleşme ticaret hizmetlerinin yanı sıra spot ticareti de desteklemektedir. Eskiden Binance Chain (BSC) üzerine kurulu Gambit olarak bilinen GMX, şu anda Arbitrum ve Avalanche’ta konuşlandırılmıştır. Platform, kullanıcıların kaldıraçlı olarak birden fazla kripto para birimini alıp satmasına ve bu varlıklarda spot işlemler yapmasına olanak tanır. GMX’in başlatılmasından bir hafta sonra, Eylül 2021’de işlem hacmi 100 milyon doları aştı ve DeFi’den sonra merkeziyetsiz türev finans için popüler bir platform haline geldi. Gelecekte DeFi sektörüne ve Arbitrum’a liderlik ederek kripto paraların evrim merkezi haline gelebilecek mi? Bu, daha fazla gözlemlemeye değer.

Yerel Tokenler

Şu anda, Arbitrum’un kendi yerel tokenı bulunmamaktadır. Ticaret için ödeme tokenı olarak Ether (ETH)kullanmaktadır. Ancak, Optimistic Rollup teknolojisiyle çalışan bir diğer Layer 2 zinciri olan Optimism, kısa süre önce yerel tokenı $OP’yi çıkarmıştır. Bu durum, Arbitrum’un kendi yerel tokenlarını çıkaracak bir sonraki zincir olup olmayacağı sorusunu gündeme getirmekte ve dikkat çekmektedir. Sürekli takip etmeye değer bir konudur.

Uzun Sınama Süresi

Daha önce belirtildiği gibi, Arbitrum’un kullandığı Optimistic Rollup teknolojisi, diğer doğrulayıcılar sınama süresi boyunca şüphe dile getirmediği sürece, gönderilen tüm işlemlerin doğru olduğunu varsayar. Arbitrum’un sınama süresi yedi gün sürer, bu da tüm işlemlerin tamamlanması için 7 gün gerektiği anlamına gelir. Örneğin, bir kripto para birimini Ethereum ana ağından (L1) Arbitrum’a transfer etmek sadece on dakika sürerken, Arbitrum’dan Ethereum’a transfer edilirse resmi olarak alınması yedi gün sürecektir.

Sınama süresi tasarımı, birçok işlemin çapraz zincir olarak hemen yapılamamasına neden olur ve bu da bazı kullanıcıların transfer yapmasını engelleyebilir. Bu, Arbitrum’un ilerlemesinin önündeki en büyük engel olacaktır. Ancak, yeni bir teknik iyileştirme planı sunulmadıkça bu sorun çözümsüz kalacaktır.

Tokenomik: ARB Token ve Dağılımı

Arbitrum, Ethereum üzerine kurulu bir Layer 2 ölçeklendirme çözümüdür. Yerel tokenı ARB, Arbitrumekosisteminde kritik bir rol oynamaktadır.

Ana Kullanım Alanları

  • Yönetişim: ARB sahipleri, öneri oylaması gibi Arbitrum’un yönetişim kararlarına katılabilirler.
  • Staking: Kullanıcılar, ağ ödülleri kazanmak ve konsensüse katılmak için ARB tokenlarını stake edebilirler.
  • İşlem Ücretlerini Ödeme: Arbitrum’da işlem yaparken, işlem ücretlerini ödemek için ARB tokenları kullanılır.

Token Dağılımı

Mart 2023’te Arbitrum ekibi, 1.2 milyar ARB tokenını dağıtarak bir airdrop gerçekleştirdi. Token dağılımı şu şekildedir:

  • Topluluk ve Kullanıcılar: %45
  • Geliştirme Ekibi: %19
  • Yatırımcılar: %21
  • Vakıf ve Ekosistem Geliştirme: %15

Bu dağıtım, erken kullanıcıları ve geliştiricileri teşvik etmeyi hedeflerken, tokenların bir kısmını gelecekteki ekosistem gelişimi için ayırmaktadır.

Ethereum Yükseltmelerinin Etkisi ve Arbitrum’un Geleceği

Uyumluluk ve Performans Artışı

Ethereum yükseltmeleri, Arbitrum için önemli bir avantaj olan EVM (Ethereum Sanal Makinesi) uyumluluğunu artırmıştır. Arbitrum’un sanal makinesi EVM ile neredeyse %100 uyumludur, bu da geliştiricilerin mevcut Ethereumuygulamalarını kodu yeniden yazmadan Arbitrum’a sorunsuz bir şekilde taşımasını sağlar. Bu, geliştiriciler için bariyeri azaltır ve uygulamaların dağıtımını hızlandırır.

Kullanıcı Sayılarında Artış

Ethereum yükseltmeleri, daha fazla kullanıcı ve geliştiriciyi Arbitrum üzerinde uygulama geliştirmeye ve kullanmaya çekmiştir. Ağ tıkanıklığı sorunlarına rağmen, Arbitrum Odyssey kullanıcı edinme kampanyası birçok yeni kullanıcıyı çekmiştir. Galxe ile yapılan ortaklık da gelecekteki sosyal kimlik doğrulamanın temelini atmıştır.

Tokenomik ve Teşvikler

Ethereum yükseltmesini takiben, Arbitrum kendi yönetişim tokenı $ARB’yi çıkararak erken kullanıcıları ve katkıda bulunan DAO’ları bir airdrop aracılığıyla ödüllendirdi. Bu tokenomik model, ağın merkeziyetsizliğini artırmakla kalmayıp, Arbitrum’un büyümesi için daha fazla teşvik sağlamaktadır.

Teknik Yükseltmeler ve Gelecek Beklentileri

Nitro ve Stylus gibi Arbitrum’un teknik yükseltmeleri ile Layer 3 ağlarına verilen destek, Arbitrum’un gelecekteki gelişimine yaptığı yatırımı ve planlamasını göstermektedir. Bu yükseltmeler, Arbitrum’un performansını ve ölçeklenebilirliğini daha da artıracak, ekosistemine daha fazla geliştirici ve proje çekecektir.

Arbitrum Orbit: Özelleştirilebilir Zincirlerin Yeni Nesli

Arbitrum Orbit, Arbitrum çekirdek ekibi Offchain Labs tarafından geliştirilen bir üründür ve Arbitrum’unteknolojisini kullanarak özelleştirilebilir özel zincirleri izinsiz bir şekilde başlatma imkanı sunar. Bu zincirler, doğrudan Ethereum ile uzlaşan Layer 2 zincirleri olabileceği gibi, herhangi bir Ethereum Layer 2 ile uzlaşan Layer 3 zincirleri de olabilir.

Orbit ile geliştiriciler, gizlilik, izinler, gaz ücretleri, yerel tokenlar ve yönetişim gibi ağ kurallarını özelleştirebilirken, Ethereum’un ağ güvenliğinden de faydalanırlar.

Arbitrum Orbit, Arbitrum One, Arbitrum Nova ve Arbitrum testnetleri dahil olmak üzere Arbitrumekosistemindeki mevcut ağlarla uyumludur. Geliştiriciler, kendi ağ kurallarını (örneğin, veri depolama yöntemleri, yönetişim kuralları) belirlerken, Stylus SDK gibi doğal güvenlik ve altyapıdan faydalanmak için amaçlarına en uygun ağı seçebilirler.

Arbitrum Orbit ve OP Stack Arasındaki Temel Farklılıklar

OP Stack tarafından inşa edilen Layer 2 ağları, genellikle bileşiklik yoluyla bir ekosistem oluşturmayı hedefleyen büyük borsaların ve kurumların projeleridir. Buna karşılık, Arbitrum, geliştiricilerin daha düşük eşikli Layer 3 özel zincirler kurmasına yardımcı olur. Arbitrum, ekosistemine daha fazla küçük proje geliştiricisini dahil etmeyi amaçlayarak, ana ağları One ve Nova’yı Polkadot’un modeline benzer şekilde gelecekteki yönetişim zincirlerine dönüştürmeyi hedeflemektedir; bu, Optimism’den farklı bir yol izler.

Genel olarak, Arbitrum Orbit geliştiricilere özelleştirilmiş Layer 3 uygulama zinciri araçları sağlamaya daha fazla odaklanırken, OP Stack genel Layer 2 superchain’lerinin hızlı dağıtımını vurgular. İkisi, teknik çözümler, geliştirme modelleri ve uygulanabilir senaryolar açısından belirli farklılıklar gösterir, bu da Layer 2 ve Layer 3 yollarındaki farklı geliştirme yönlerini yansıtır.

Sonuç

Ethereum’un ölçeklendirme çözümü olarak Layer 2, hızını artırmaya ve ücretleri düşürmeye yardımcı olduğu için halkın dikkatini çekmiştir. Ancak, Optimistic Rollup teknolojisini uygulayan Arbitrum’un, teknik avantajlarını sürdürmesi ve geliştiricilerin beğenisini kazanması hala gereklidir, çünkü Ethereum’un PoW’dan (Proof-of-Work) PoS’a (Proof-of-Stake) dönüşümü ve ZK Rollup teknolojisinin büyümesi Arbitrum üzerinde potansiyel bir etki yaratacaktır.

* Yasal Uyarı 1: Bu içerik, yatırım tavsiyesi niteliğinde değildir. Dijital varlık alım-satımını teşvik etmeyi amaçlamaz, yalnızca bilgilendirme amaçlıdır. Kripto varlıklar yüksek risk içerir ve ciddi fiyat dalgalanmalarına maruz kalabilir. Yatırım kararı vermeden önce kendi finansal durumunuzu değerlendirmeli ve kararınızı bağımsız olarak vermelisiniz.
* Yasal Uyarı 2: Makalede yer alan veriler ve grafikler yalnızca genel bilgilendirme amacıyla sunulmuştur. Tüm içerikler özenle hazırlanmış olsa da, olası hata veya eksikliklerden dolayı sorumluluk kabul edilmez. Gate Akademi ekibi bu içeriği farklı dillere çevirebilir. Hiçbir çeviri makale; kopyalanamaz, çoğaltılamaz veya izinsiz dağıtılamaz.
Şimdi Başlayın
İstediğiniz zaman, istediğiniz yerde Türk lirası ile kripto alın, satın.