Kripto varlık ekosisteminde son yıllarda köklü dönüşümler yaşanıyor. Özellikle spot kripto ETF’leri (borsa yatırım fonları) küresel finans gündeminin ön sıralarına yerleşerek hem devletlerin hem de kurumsal yatırımcıların bu alana bakışını değiştiriyor. Türkiye özelinde de benzer bir ilgi ve merak söz konusu. Bu makalede, spot kripto ETF kavramının ne olduğundan başlayarak dünya çapındaki yükselişine, Türkiye’deki düzenleyici beklentilere, devletlerin tutumlarındaki değişime ve kurumsal yatırımcıların piyasaya etkisine değineceğiz. Ayrıca kripto ETF’lerle gelen yeni dönemin fırsat ve risklerini değerlendirip, geleceğe yönelik öngörüler ile Türkiye için stratejik notlar sunacağız.

Spot Kripto ETF Nedir?

Spot kripto ETF, temel olarak belirli bir kripto varlığı (örneğin Bitcoin) fiziksel olarak (gerçek olarak) satın alıp saklayan ve bu varlığın fiyatını birebir takip eden bir borsa yatırım fonudur. Yatırımcılar, bu ETF’nin hisse senetlerini alıp satarak ilgili kripto varlığın fiyat hareketlerine ortak olabilirler. Spot ETF’ler, geleneksel ETF’ler gibi borsalarda işlem görür ve genellikle düzenlenmiş piyasa ortamında faaliyet gösterir, bu da yatırımcılara ek güvence ve şeffaflık sağlar.

Spot kripto ETF’lerin en önemli özelliği, dayanak varlık olarak doğrudan kripto para bulundurmalarıdır. Örneğin bir Bitcoin spot ETF’si, yatırımcılardan topladığı fonlarla Bitcoin satın alır ve bunları güvenli bir saklama hesabında tutar; yatırımcıların ETF hisseleri ise bu Bitcoin’lerin piyasa değerini yansıtır. Bu yönüyle spot ETF’ler, vadeli (futures) kripto ETF’lerinden ayrılır. Vadeli ETF’ler, kriptoyu doğrudan tutmak yerine vadeli işlem sözleşmeleri kullanır ve bu durum ek karmaşıklıklar ile maliyetler getirir (örneğin vade dönümlerinde “roll” maliyeti gibi). Spot ETF ise gerçek varlığı satın aldığından, fiyatı doğrudan spot piyasaya paralel şekilde izler ve vadeli piyasaların getirebileceği sapmalardan etkilenmez.

Spot kripto ETF kavramı ilk kez 2021 yılında somutlaştı. Dünyanın ilk spot Bitcoin ETF’si, Kanada’da 2021 Şubat ayında onaylanarak Toronto Menkul Kıymetler Borsası’nda işlemlere başladı. Ontario Menkul Kıymetler Komisyonu’nun onayladığı Purpose Bitcoin ETF, Bitcoin’i fiziksel olarak tutarak yatırımcılara kolay ve etkin bir erişim imkânı sundu. Bu gelişme, kripto varlıkların finansal ürünler şeklinde geleneksel piyasalara entegrasyonu adına bir dönüm noktasıydı.

Kavramsal olarak spot kripto ETF’ler, yatırımcılara kripto varlıkların potansiyelini geleneksel borsa enstrümanları aracılığıyla değerlendirme fırsatı sunar. Bu sayede doğrudan kripto borsaları veya cüzdanları kullanmak istemeyen fakat kriptoya yatırım yapmak isteyen kişiler için yeni bir köprü oluşmuştur. ETF yapısı, özellikle büyük kurumsal yatırımcıların mevcut düzenlemelere uyumlu şekilde kripto varlık pozisyonu alabilmelerine olanak tanır. Hem bireysel hem kurumsal yatırımcılar, aracı kurum hesapları üzerinden tıpkı bir hisse senedi veya altın ETF’si alır gibi kripto ETF alıp satabilirler. Sonuç olarak spot kripto ETF, kripto paralara erişimde bir “finansal paketleme” çözümü olarak ortaya çıkmıştır. Altında yatan teknoloji ve varlık kripto olsa da, kullanıcı deneyimi ve düzenleyici çerçeve geleneksel finansla benzer hale getirilmektedir.

Küresel Ölçekte Spot Kripto ETF’lerin Yükselişi

Kanada’nın öncülüğünde 2021’de başlayan spot kripto ETF furyası, kısa sürede diğer ülkelere de sıçradı. Kuzey Amerika’dan sonra Güney Amerika’da Brezilya, Avrupa’da İsviçre, Almanya, Liechtenstein, Jersey, Guernsey gibi finans merkezleri ve Avustralya ardı ardına spot Bitcoin ETF’lerini devreye aldılar. Örneğin, Avrupa’da ilk Bitcoin ETF’si 2023 Ağustos ayında Euronext Amsterdam’da listelendi (Jacobi Asset Management tarafından) ve bu ETF’nin hayata geçmesi, farklı ülkelerin düzenleyicileri ile uzun müzakereler sonucu mümkün oldu. Avrupa, şu anda Jersey, İsviçre, Liechtenstein gibi bölgelerde kurulan toplam 13 spot Bitcoin ETF’si ile dünya genelinde en fazla farklı spot ETF sunan coğrafyadır. Bu fonların toplam büyüklüğü 2024 başı itibarıyla yaklaşık 3.67 milyar dolar düzeyindedir.

Kanada ise ilk olmanın avantajıyla 2021-2023 arasında pazarın lideri konumundaydı. 2023 sonu itibarıyla Kanada’da 6 adet spot Bitcoin ETF’si bulunuyor ve toplam varlıkları ~3 milyar doları aşmış durumda. Kanada’daki ilk ETF’ler büyük ilgi görerek ilk yıl içinde %60’ı aşan portföy büyümesi yakaladı. Bu da spot ETF onayının getirdiği iştahı gösteriyor. Benzer şekilde Brezilya da Latin Amerika’nın ilk Bitcoin ETF’sini B3 borsasında listeleyerek (QBTC11) bölgesel bir ilke imza attı.

Takiben Hashdex gibi varlık yöneticileri, farklı kripto endekslerine dayalı ETF’leri Brezilya’da piyasaya sürdüler ve hatta bir spot Ethereum ETF’si ile XRP ETF’si dahi Brezilya Borsası’nda işlem görmeye başladı. Avustralya tarafında ise 2022’de ilk spot Bitcoin ve Ethereum ETF’leri Cboe Avustralya’da listelendi. Her ne kadar düşük hacim nedeniyle bazıları daha sonra listeden çekilse de, Avustralya da düzenleyici onay vermiş ülkeler arasına girdi.

Bu gelişmeler yaşanırken, dünyanın en büyük ekonomisi olan ABD, uzun süre spot kripto ETF’lere mesafeli kaldı. 2013’ten bu yana en az sekiz farklı girişim Bitcoin ETF’si için SEC’e (ABD Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu) başvuru yaptıysa da, piyasa manipülasyonu potansiyeli ve saklama denetimi endişeleriyle tüm başvurular reddedildi veya askıya alındı. Ancak 2023 yılında tablo değişmeye başladı: Büyük varlık yöneticileri art arda spot Bitcoin ETF başvuruları yaparak adeta bir yarış başlattı.

BlackRock, Fidelity, WisdomTree, Invesco, Valkyrie, Ark Invest, Grayscale gibi Wall Street devleri 2023 ortasında SEC’e resmi başvurularını ilettiler. Bu süreçte Ağustos 2023’te ABD temyiz mahkemesi, SEC’in Grayscale Bitcoin ETF başvurusunu reddetmesini hukuka aykırı bularak iptal etti. Düzenleyici baskı ve artan kurumsal talep sonucunda, Ocak 2024’te SEC beklenen onayı verdi ve birden fazla spot Bitcoin ETF’nin listelenmesini onayladı. SEC Başkanı Gary Gensler, koşulların değiştiğini ve federal mahkeme kararının da ışığında ileriye dönük en sürdürülebilir yolun ETF’leri onaylamak olduğunu açıkladı.

ABD’nin onayı adeta baraj kapaklarını açtı. 2024 yılının başında ABD’de aynı anda 10’dan fazla spot Bitcoin ETF’si işlem görmeye başladı. BlackRock’ın iShares Bitcoin Trust ETF’si (IBIT) gibi dev fonlar hızla milyarlarca dolarlık yatırım çekti. Nitekim 2024 Şubat ayı itibarıyla dünya genelindeki spot Bitcoin ETF piyasasının toplam büyüklüğü 41.7 milyar dolara ulaştı ve bunun ezici çoğunluğu (%83’ü) ABD’deki ETF’lerdedir. Başka bir deyişle, ABD yıllarca bekledikten sonra bir anda piyasanın lideri haline geldi. CoinGecko verilerine göre dünya çapında 32 adet spot Bitcoin ETF’i sunulmakta ve bu fonlar yaklaşık 839 bin BTC’ye (tüm Bitcoin arzının %4’üne) sahip durumda. Bu çarpıcı rakamlar, spot ETF’lerin kripto piyasasında artık küçük bir niş ürün değil, merkezi bir yatırım aracı haline geldiğini gösteriyor.

Kaynak: Coingecko.com

Küresel ölçekte spot kripto ETF’lerin yükselişi, kripto piyasalarında ciddi bir likidite ve fiyat etkisi de yarattı. 2024 yılı, Bitcoin’in tüm zamanların en yüksek değerine ulaştığı yıl olarak tarihe geçti; Bitcoin fiyatı ilk kez 100 bin dolar eşiğini aşarak rekor kırdı. Uzmanlar, bu yükselişte spot ETF onayları sonrası gelen kurumsal sermaye girişlerinin ve yeni yatırımcı ilgisinin büyük payı olduğu görüşünde.

Nitekim, Gate.TR CEO’su Kafkas Sönmez Ağustos 2024’te basına yaptığı bir açıklamada, “Kurumsal yatırımcıların gündemine Ocak 2024’te giren spot Bitcoin ETF’lere yönelik ilginin kripto para piyasalarındaki dalgalanmaya rağmen güçlü kaldığı görülüyor. Geçtiğimiz günlerde Morgan Stanley, yatırım danışmanlarına, müşterilere spot Bitcoin ETF önerme izni vererek Wall Street’te bunu yapan ilk bankalardan biri oldu. Goldman Sachs’ın beyanları, dünyaca ünlü bankanın da spot Bitcoin ETF tuttuğunu gösterdi. Bu gelişmeler, dijital varlıklara endeksli spot fonların istikrarı ve başarısının yanı sıra ekosistemin genel görünümü için de oldukça olumlu” ifadelerini kullanmıştı.

Türkiye’de Spot Kripto ETF’lere Yönelik Regülasyon ve Beklentiler

Türkiye, kripto varlıklara yüksek kullanıcı ilgisinin olduğu bir ülke olmasına karşın, henüz spot kripto ETF’lerine sahip değil. Bunun başlıca nedeni, geçmişte bu alandaki düzenleyici belirsizlikler ve yasal altyapı eksikliğiydi. Ancak son dönemde Türkiye, kripto varlıklara ilişkin kapsamlı bir hukuki çerçeve oluşturma yolunda önemli adımlar attı. 26 Haziran 2023’te Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde kabul edilip yasalaşan kanun değişikliği, kripto varlıklara dair ilk yasal çerçeveyi oluşturdu. Bu yasa ile “kripto varlık” ve “kripto varlık hizmet sağlayıcı” tanımları ilk kez mevzuata girdi; kripto platformlarının SPK (Sermaye Piyasası Kurulu) tarafından izinlendirilmesi ve denetlenmesi zorunluluğu getirildi. Ayrıca yasa, sermaye piyasası araçlarının blokzincir ortamında ihraç edilebilmesinin de önünü açtı – SPK, dilerse menkul kıymetlerin kripto varlık şeklinde ihracına izin verebilecek ve bu varlıklar Merkezi Kayıt Kuruluşu yerine dağıtık defter üzerinde izlenebilecek. Bu hüküm, gelecekte tokenizasyon ve dijital menkul kıymet ihracı konusunda Türkiye’nin yenilikçi adımlar atabileceğine işaret ediyor.

Mevcut durumda Türkiye’de Borsa İstanbul’da listelenen bir spot kripto ETF bulunmuyor. Bununla birlikte, yukarıda bahsedilen yasal çerçeve sayesinde önümüzdeki dönemde bu alanda adım atılabileceğine dair beklentiler güçleniyor. SPK’nın kripto varlık hizmet sağlayıcıları için lisanslama ve gözetim mekanizması kurması, piyasaya duyulan güveni artırdı. 2024 yılında SPK, ilk defa kripto varlık hizmet sağlayıcıların bir listesini yayımlayarak sektörde faaliyet gösterecek şirketler için standartlar belirlemeye başladı. Bu gelişmeler, hem bireysel hem de kurumsal yatırımcılar açısından daha güvenli bir ortam oluştururken Türkiye’yi bölgesel bir kripto merkezi olma yolunda güçlendiren etkenler olarak görülüyor.

Spot kripto ETF’ler özelinde ise Türkiye’de henüz resmi bir adım atılmamış olsa da, küresel trendlerin takip edildiği gözleniyor. Dünyada özellikle ABD ve Avrupa’da büyük ETF’lerin onay almasıyla birlikte, Türkiye’de de benzer ürünlerin gündeme gelmesi muhtemel olabilir. Nitekim yeni yasanın getirdiği çerçeve sayesinde, bir varlık yönetim şirketinin ya da bankanın SPK onayıyla bir Bitcoin veya Ethereum ETF’si çıkarmasının hukuki zemini ileride oluşabilir. Bu bağlamda, Türkiye’de spot kripto ETF’lere yönelik beklentiler temelde düzenleyici netliğin sağlanması ve piyasa altyapısının hazırlanmasına odaklanıyor. İkincil düzenlemelerin (yönetmelik ve tebliğlerin) çıkmasıyla birlikte, kripto varlıkların nasıl saklanacağı, değerlemesinin nasıl yapılacağı, fon yapılarının nasıl denetleneceği gibi teknik detaylar netleşecektir. Bu adımlar tamamlandığında, Türkiye’de yerli yatırımcının TL bazında işlem yapabileceği spot kripto ETF’lerin yolunun açılması beklenebilir.

Türkiye’nin böyle bir adım atmasının çeşitli faydaları öngörülüyor: Yerli yatırımcılar için düzenlenmiş bir piyasada, SPK gözetiminde kripto yatırımı yapma imkânı doğacak. Bu da şu anda yurtdışı borsalarda veya kayıt dışı platformlarda işlem yapan yatırımcıların güvenli alternatiflere yönelmesini sağlayabilir. Kurumsal açıdan ise emeklilik fonları, portföy yönetim şirketleri veya aile ofisleri gibi büyük sermaye sahipleri, mevzuata uygun bir şekilde kripto varlık pozisyonu alabilecek ürünlere kavuşacaklar. Böylece Türkiye piyasasında yeni finansal ürünler ve derinlik oluşabilir. Devlet açısından bakıldığında da, kripto yatırımlarının kayıt altına alınması, vergilendirilebilmesi ve genel finansal sistem içine entegre edilmesi kolaylaşacak. Bu nedenle, Türkiye’de ilgili düzenleyicilerin spot ETF’lere mesafeli değil, bilakis olumlu ancak temkinli bir beklentiyle yaklaştığı söylenebilir. Nitekim yetkililer, 2024’te oluşturulan çerçevenin sektörün geleceği için umut vadeden bir temel olduğunu, ikincil düzenlemelerle küresel standartlarda rekabetçi bir ortam hedeflendiğini vurgulamışlardır.

Özetle, Türkiye’de henüz spot kripto ETF olmasa da, mevzuat tarafındaki hızlı gelişmeler ve kamu otoritelerinin pozitif tutumu, bu ürünlerin orta vadede gündeme gelebileceğine işaret ediyor. Yatırımcıların ve finans sektörünün küresel trendlere paralel talepleri göz önüne alındığında, uygun zaman ve koşullar oluştuğunda Türkiye’de de ilk spot kripto ETF örneklerini görmemiz sürpriz olmayacaktır.

Devletlerin Kripto Varlıklar Karşısındaki Tutumundaki Dönüşüm

Kripto varlıklar ilk ortaya çıktığında pek çok devlet için belirsizlik ve hatta tehdit unsuru olarak görülüyordu. Başlangıçta bazı ülkeler “bekle ve gör” yaklaşımı benimseyip kriptoyu düzenleme konusunda aceleci davranmadı; bazıları mevcut finansal yasa ve kuralları kripto varlıklara uygulamaya çalıştı; üçüncü bir grup ise kriptoya özgü tamamen yeni kurallar getirme yoluna gitti. Zaman içinde, kripto paraların kullanımının yaygınlaşması ve milyarlarca dolarlık bir piyasa oluşturması, hükümetleri bu alanda net bir tutum almaya zorladı. Artık görmezden gelmek mümkün değildi ve çoğu ülke için iki uç seçenek belirginleşti: Ya katı kısıtlamalarla yasakla veya kapsamlı şekilde düzenleyerek sisteme entegre et.

Bu süreçte farklı uç örnekler yaşandı. Çin, yıllarca süren uyarıların ardından 2021’de kripto para işlemlerini ve madenciliğini tamamen yasaklayarak en sert tutumu sergiledi. Çin hükümeti, finansal istikrar ve sermaye kontrolü kaygılarıyla kripto faaliyetlerini yeraltına itti. Buna karşılık El Salvador gibi küçük bir Orta Amerika ülkesi, tam tersi bir yol izleyerek 2021’de Bitcoin’i yasal ödeme aracı ilan etti. El Salvador devleti Bitcoin’i rezerv varlık olarak tutmaya başladı ve vatandaşların günlük işlemlerde Bitcoin kullanabileceği bir altyapı kurdu. Bu iki örnek, devletlerin kriptoya yaklaşım spektrumunun iki zıt ucunu temsil ediyor.

Bu uç örneklerin dışında, dünyanın büyük ekonomileri ve uluslararası kuruluşlar ise daha dengeli ve düzenleyici bir dönüşüm içine girdiler. Avrupa Birliği, 2023 yılında “Kripto Varlık Piyasaları Regülasyonu (MiCA)” adıyla kapsamlı bir düzenlemeyi onayladı. MiCA, AB genelinde kripto varlıkların ihraç edilmesi, hizmet sağlayıcıların lisanslanması, yatırımcıların korunması ve piyasa istikrarının sağlanması konularında ortak kurallar getiriyor. Böylece Avrupa, kriptoyu finansal sistemine entegre ederken riskleri de kontrol altına almayı amaçlayan öncü bir adım attı. Amerika Birleşik Devletleri ise uzun süre net bir çerçeve çizememekle eleştiriliyordu, ancak 2024’te spot ETF’lerin onayı ve Kongre’de çeşitli kripto yasa tasarılarının tartışılmasıyla birlikte daha yapıcı bir tutum sinyali verdi. Nitekim SEC’nin 2024 başındaki ETF onayları, yıllarca süren çekincelerin ardından ABD’nin de bu varlık sınıfını kabullenme yolunda ilerlediğini gösterdi.

Birçok ülke artık kripto varlıkları tamamen yasaklamak yerine düzenleyerek fayda sağlama yaklaşımını benimsiyor. Regülasyon stratejileri farklılaşsa da ortak noktalar mevcut: Çoğu ülke, kripto varlık tanımlarını ve sınıflandırmalarını yaparak işe başladı, ardından kripto varlık hizmet sağlayıcılarının (borsalar, saklama kuruluşları vb.) lisans şartlarını belirledi. Bunun yanı sıra, kara para aklama (AML) ve terör finansmanıyla mücadele (CFT) kapsamında kripto işlemlerinin denetimine yönelik kurallar önceliklendirildi. Örneğin Japonya, daha 2017’de kripto borsalarını kayıt altına alan ve müşteri varlıklarını koruma altına alan düzenlemeler getirmişti. Singapur ve İsviçre gibi finans merkezleri, lisanslama yoluyla kripto şirketlerini cezbetmeye çalışırken aynı zamanda sıkı uyum denetimleri uyguluyorlar. Birleşik Krallık, 2023-2024 yıllarında kripto reklamlarından dijital varlık vergilendirmesine kadar bir dizi düzenleme yayınladı ve tam teşekküllü bir kripto rejimi kurma hazırlığında.

Devletlerin tutumundaki bu dönüşümün bir boyutu da uluslararası iş birliğidir. Kripto piyasalarının sınır tanımayan doğası, ülkeleri ortak standartlar geliştirmeye yöneltti. Dünya Ekonomik Forumu (WEF), Finansal İstikrar Kurulu (FSB), Uluslararası Para Fonu (IMF), Dünya Bankası, OECD ve Menkul Kıymet Komisyonları Uluslararası Organizasyonu (IOSCO) gibi birçok uluslararası kurum, kripto varlık düzenlemelerini yakından takip etmekte ve rehber ilkeler yayınlamaktadı. Örneğin FATF (Mali Eylem Görev Gücü), kripto varlık hizmet sağlayıcılar için “Travel Rule” gibi küresel AML standartlarını devreye almıştır. Bu sayede, farklı ülkelerin düzenleyicileri arasında koordinasyon ve bilgi paylaşımı artmaktadır.

Sonuç itibarıyla, devletlerin kripto varlıklara bakışı son 5-6 yıl içinde önemli ölçüde olgunlaştı ve değişti. Bir zamanlar “yok sayma” veya “tamamen yasaklama” yönünde eğilimler görülürken, bugün “kontrollü kabul” dönemi yaşanıyor. Birçok ülke kriptoyu finansal inovasyon ve büyüme fırsatı olarak görmeye başladı ancak bunu yaparken yatırımcıları korumak ve kötüye kullanımın önüne geçmek için hukuki zemin hazırlıyor. Türkiye de bu genel trende ayak uyduran ülkelerden: 2021’de kripto ödemelerine sınırlama getiren Türkiye, 2023’te ise kapsamlı yasa çıkararak yasaklama yerine düzenleme yoluna yöneldi. Devletlerin tutumundaki bu dönüşüm, kripto varlıkların kalıcı bir fenomen olarak küresel ekonomi içinde yerini aldığı gerçeğinin bir yansımasıdır.

Kurumsal Yatırımcıların Rolü ve Piyasa Etkisi

Kripto para piyasalarının ilk yıllarında bireysel yatırımcılar baskın konumdaydı; kurumsal yatırımcılar (bankalar, fonlar, şirketler) ise temkinli yaklaşıyor veya sadece küçük deneysel pozisyonlar alıyordu. Ancak son birkaç yıl içinde bu durum dramatik biçimde değişti. Özellikle spot kripto ETF’lerin devreye girmesiyle, kurumsal sermaye akışı kripto piyasalarına adeta akın etmeye başladı. 2021’de Tesla ve MicroStrategy gibi şirketlerin bilançosuna Bitcoin eklemesi kurumsal ilginin ilk sinyallerini vermişti. 2024’e geldiğimizde ise BlackRock, Fidelity, Invesco, Franklin Templeton gibi dev varlık yöneticileri doğrudan kripto ürünü ihraç eder hale geldiler. Bu dönüşüm, kripto piyasasının kurumsallaşmasında kilit rol oynuyor.

Veriler de bu trendi doğruluyor. 2024 4. çeyrek itibarıyla, yalnızca ABD’deki Bitcoin ETF’lerine kurumsal yatırımcılar tarafından 27,4 milyar dolarlık pozisyon alınmış durumda. Bu tutar, bir önceki çeyreğe göre %114’lük muazzam bir artışı ifade ediyor ve kurumsal benimsemenin ne denli hızlandığını gösteriyor. Yine ABD piyasasında toplam Bitcoin ETF varlıkları 2024 sonunda 104 milyar doları aşarken, bunun yaklaşık %26’sı 100 milyon dolar üzeri portföy yöneten profesyonel yatırımcıların elinde bulunuyor. Özellikle hedge fonlar ve varlık yönetim şirketleri, Bitcoin ETF’lerini yoğun şekilde portföylerine katmış durumda – 2024 sonu itibarıyla ABD’deki Bitcoin ETF kurumsal yatırımlarının %41’ini hedge fonlar taşıyor. Bu rakamlar, büyük oyuncuların kripto ETF’lere hızla entegre olduğunu ortaya koyuyor.

Kaynak: Coinshares.com

Kurumsal yatırımcıların kripto piyasasına girişi, piyasa dinamikleri üzerinde de önemli etkiler yarattı. Öncelikle, daha önce kenarda bekleyen büyük sermaye grupları (emeklilik fonları, sigorta şirketleri, aile ofisleri vb.), ETF gibi düzenlenmiş araçlar sayesinde kriptoya erişim sağladı. Örneğin, BlackRock’ın Ocak 2024’te piyasaya sürdüğü spot Bitcoin ETF’si ilk günlerinden itibaren yüz milyonlarca dolarlık giriş çekerek rekor kırdı. Toplamda spot ETF’ler lansmanlarından sonraki birkaç ay içinde dünya genelinde yüzbinlerce Bitcoin satın aldı ve bu durum Bitcoin fiyatında güçlü bir yukarı yönlü baskı oluşturdu. Zincir üstü veri analizleri, ETF onayı haberleri çıktıktan sonra 1 milyon dolar üzerindeki Bitcoin transfer hacimlerinde büyük bir artış olduğunu ve Mart 2024’e doğru kurumsal alımların zirve yaptığını ortaya koyuyor. Bu dönemde Bitcoin fiyatı hızla yükselerek yeni rekor seviyelere ulaştı.

Kurumsal talep artışının bir sonucu olarak, kripto piyasasının volatilitesi belirli dönemlerde azalma eğilimi gösterdiği gibi yorumlar mevcut, zira piyasa yapısı daha derin ve likit hale geliyor. Öte yandan, bazı analizler de büyük fonların ve ETF’lerin piyasaya girişinin fiyat hareketlerini daha dalgalı hale getirebileceğine dikkat çekiyor. Özellikle vadeli ETF’ler konusunda geçmişte yaşananlar (örneğin petrol piyasasında ETF kaynaklı hareketler) göz önüne alındığında, spot ETF’lerin de yüklü alım-satımları spot piyasada dalgalanmalara yol açabilir. Nitekim 2024 ortasında Bitcoin fiyatının kısa sürede hızlı yükseliş ve düzeltmeler yaşaması, kısmen ETF’lere giriş-çıkış yapan büyük miktardaki fonlarla ilişkilendirildi. Bununla birlikte, uzun vadede kurumsal yatırımcıların varlığı piyasalara daha fazla istikrar ve güven getirebilir; zira düzenleyici uyumluluğu yüksek bu aktörler, piyasa standartlarının yükselmesine katkıda bulunacaktır.

Kurumsal yatırımcıların rolü sadece sermaye girişi ile sınırlı değil, aynı zamanda meşruiyet kazandırma etkisini de vurgulamak gerekir. Dünyanın en büyük para yöneticilerinin ve bankalarının kripto alanına adım atması, kripto varlıkları alternatif bir yatırım aracı olarak değil de ana akım bir varlık sınıfı olarak konumlandırmaya başlamıştır. Örneğin, 2023 yılında 14 büyük finans şirketinin (BlackRock, Fidelity, WisdomTree vb.) spot Bitcoin ETF başvurusunda bulunması, sektörde kurumsal kabulün geldiği noktayı simgeliyordu. 2024’te bu başvuruların meyvesini vermesiyle birlikte kurumsal ilgi daha da arttı. Artık sadece teknoloji meraklısı küçük fonlar değil, devasa emeklilik fonları, üniversite vakıfları, hatta devlet yatırım fonları dolaylı da olsa kripto ETF’ler üzerinden piyasaya giriş yapabiliyorlar. Örneğin bazı ülkelerin emeklilik fonları Kanada ve Avrupa borsalarındaki kripto ETF’lere küçük paylar ayırmaya başladı. Yine ABD’de 2025’e doğru büyük bankaların müşterilerine Bitcoin ETF’leri üzerinden kolay erişim sunmak için yarışacağı öngörülüyor.

Özetle, kurumsal yatırımcılar kripto piyasalarının olgunlaşmasında başat aktör haline gelmiştir. Spot kripto ETF’ler ise bu dönüşümde bir katalizör rolü oynayarak, geleneksel finans dünyası ile kripto evreni arasında köprü vazifesi görmüştür. Kurumsal sermayenin artan rolü, piyasanın toplam büyüklüğünü ve derinliğini artırırken, regülatörlerin de daha yakından ilgilenmesine yol açarak ekosistemin uzun vadeli sürdürülebilirliğini etkileyecek bir faktör olarak önem kazanmıştır.

Kripto ETF’ler ile Gelen Yeni Dönem: Fırsatlar ve Riskler

Spot kripto ETF’lerin yaygınlaşması, kripto piyasalarında yeni bir dönemin kapılarını araladı. Bu dönemin pek çok fırsatı beraberinde getirdiği açık olmakla birlikte, göz ardı edilmemesi gereken riskler de bulunuyor. Hem yatırımcılar hem düzenleyiciler hem de piyasa aktörleri için bu fırsat ve riskleri iyi analiz etmek büyük önem taşıyor.

ETF’lerdeki Fırsatlar

• Kolay Erişim ve Yaygınlık: Spot kripto ETF’ler, karmaşık cüzdan kurulumlarıyla uğraşmadan veya yabancı kripto borsalarına üyelik açmadan, geniş yatırımcı kitlelerinin kripto paralara erişmesini sağlıyor. Geleneksel bir aracı kurum hesabı olan bir yatırımcı, nasıl altın ETF’si ya da hisse senedi alabiliyorsa aynı platformdan Bitcoin ETF’si de alabilir hale geliyor. Bu da kripto yatırımının kullanımını son derece yaygınlaştırma potansiyeli taşıyor. Özellikle finansal okuryazarlığı yüksek ama teknoloji bilgisi sınırlı yatırımcılar için, ETF formatı tanıdık bir yol sunarak kriptoya girişi kolaylaştırıyor.

• Düzenleme ve Güvence: ETF’ler, düzenleyici onayla piyasaya sürülen ve sürekli denetim altında olan araçlardır. Spot kripto ETF’lerin varlığı, kripto piyasalarının daha şeffaf ve gözetim altında işlemesine katkı yapar. Fonların dayanak varlıkları bağımsız denetçiler tarafından doğrulanır, saklama hizmetleri güvenilir kurumlarca verilir ve ETF ihraççıları düzenli raporlamalar yapar. Örneğin ABD’de onay alan spot Bitcoin ETF’lerin, tıpkı menkul kıymetler gibi ulusal borsalarda listelenmesi ve dolandırıcılık ile manipülasyonu önleyici kurallara tabi olması şart koşuldu. Bu da yatırımcılara, doğrudan kripto piyasasında karşılaşabilecekleri bazı risklere karşı (ör. borsa iflası, saklayıcı hatası) ekstra bir koruma katmanı sağlıyor.

• Kurumsal ve Perakende Sermaye Çekilmesi: ETF formatı, kurumsal yatırımcıların iç tüzüklerine uygun şekilde kriptoya yatırım yapabilmesine imkân tanıdığı için piyasaya yeni sermaye girişini hızlandırdı. Birçok emeklilik fonu veya sigorta şirketi, kendi yatırım kuralları gereği doğrudan kripto alamazken, düzenlenmiş bir ETF aracılığıyla bu yasağı aşabiliyor. Aynı şekilde, bireysel tarafta da yatırım fonları ve BES (Bireysel Emeklilik Sistemi) gibi araçlar üzerinden kripto ETF’lerin portföylere dahil edilmesi mümkün olabilecek. Bu gelişmeler, kripto ekosistemine çok daha geniş bir sermaye havuzundan beslenme fırsatı sunuyor.

• Likidite ve Piyasa Derinliği: Spot ETF’lerin ortaya çıkışıyla Bitcoin ve diğer kripto paralara olan talep arttı ve bu da piyasalara ciddi bir likidite enjeksiyonu sağladı. ETF’ler, devamlı alım satıma konu olarak fiyat keşfine katkıda bulunuyorlar. Piyasa yapıcılar, arbitraj mekanizmalarıyla ETF fiyatı ve spot piyasa fiyatı arasındaki farkları anında kapatmak için işlem yapıyor ve bu da küresel fiyatların uyumunu artırıyor. Uzun vadede, piyasa derinliğinin artması volatilitenin azalmasına, fiyat oluşumunun daha sağlıklı bir zemine oturmasına yardımcı olabilir.

• Yeni Ürün ve Hizmet İnovasyonu: Spot kripto ETF’lerin başarılı olması, finans sektöründe inovasyonu tetikliyor. Ethereum gibi diğer kripto paralara dayalı ETF’ler de onay almaya başladı. Hatta bazı piyasalarda çoklu kripto sepetleri, sektör endeksleri, madencilik firması hisseleriyle desteklenmiş karma ETF’ler gibi yeni ürünler gündeme geliyor. İlerleyen dönemde ters (short) kripto ETF’leri veya belirli temalara (örn. DeFi, metaverse token’ları) odaklanan tematik ETF’ler görebiliriz. Tüm bunlar yatırımcılara daha fazla seçenek ve strateji olanağı sunarak kripto piyasasının finansal ekosistemini zenginleştiriyor.

ETF’lerdeki Riskler

• Volatilite Riski: Kripto paralar doğası gereği aşırı volatil varlıklardır. Spot ETF’ler bu volatiliteyi ortadan kaldırmaz, sadece farklı bir pakete sararak sunar. ETF fiyatları anlık olarak Bitcoin’in (veya ilgili kripto varlığın) fiyatına bağlı olduğu için, %10’luk %20’lik günlük dalgalanmalar ETF yatırımcısını birebir etkiler. Hatta ETF mekanizması, büyük haber akışlarında normal spot piyasalardan daha hızlı prim/iskonto oluşmasına yol açabilir, bu da tecrübesiz yatırımcılar için ek bir oynaklık demektir. Dolayısıyla, kripto ETF alan yatırımcıların bu yüksek volatiliteye hazırlıklı olmaları gerekir.

• Yönetim Ücreti ve İzleme Hatası: ETF’lerin operasyonu belirli ücretler içerir (yıllık masraf oranı gibi) ve bu ücretler getiriye küçük de olsa olumsuz etki yapar. Ayrıca ETF fiyatı ile net aktif değer (NAV) arasında arz-talep dengesine göre küçük farklar oluşabilir. Özellikle piyasanın çok dalgalı olduğu anlarda ETF fiyatı kısa süreliğine gerçek değerinden sapma gösterebilir. Bu durum, çok likit olmayan veya az bilinen kripto ETF’lerinde izleme hatasına yol açabilir. Büyük piyasalar ve aktif ETF’ler için bu risk minimal olsa da tamamen yok değildir.

• Düzenleyici Risk: Kripto düzenlemeleri dünya genelinde gelişmekte olan bir alan. Ülkelerin politikaları değişebiliyor. Bir ülkenin regülatörünün kripto ETF’lere bakışını değiştirmesi, yeni kısıtlamalar getirmesi veya vergisel yükler bindirmesi ihtimaller dahilinde. Örneğin bir ülke, kendi borsasında listeli kripto ETF’nin yurtdışı saklama kuruluşlarında tuttuğu varlıklara dair endişe duyup ek teminat zorunluluğu getirebilir. Ya da kripto piyasalarda beklenmedik bir çöküş yaşandığında regülatör geçici işlem durdurmaları uygulayabilir. Bu tür belirsizlikler, ETF işleyişini ve yatırımcıların fonlara erişimini etkileyebilecek risklerdir. Uluslararası alanda da koordinasyonsuzluklar ETF’lere konu olabilir (örneğin bir varlığın bazı ülkelerde menkul kıymet sayılıp bazılarında sayılmaması gibi).

• Saklama ve Güvenlik Riski: Spot ETF’lerin başarısı, dayanak varlıkların güvenli şekilde saklanmasına bağlıdır. Genellikle büyük ETF ihraççıları, Coinbase Custody veya BitGo gibi güvenilir saklayıcılarla çalışırlar ve soğuk cüzdanlarda çok seviyeli güvenlik önlemleriyle kripto varlıkları muhafaza ederler. Ancak finans tarihinde nadiren de olsa görüldüğü gibi, hiçbir sistem %100 güvenli değildir. Olası bir saklama ihlali, hack olayı veya operatör hatası durumunda ETF’nin itibarının ve piyasa değerinin ciddi zarar görmesi söz konusu olabilir. Böyle bir durumda regülatörler acil önlemler alsalar bile yatırımcı güveni sarsılacaktır. Bu nedenle, kripto ETF’lerin arkasındaki saklama altyapısının sağlamlığı kritik önemdedir (şimdiye dek ciddi bir sorun yaşanmamıştır ancak risk teorik olarak vardır).

• Merkezileşme ve Yoğunlaşma Riski: Bitcoin ve benzeri kripto paralar, dağıtık (merkeziyetsiz) yapılarıyla bilinir. Oysa çok büyük spot ETF’lerin ortaya çıkması, bu varlıkların önemli bir bölümünün birkaç finansal kuruluşun kontrolünde toplanması anlamına gelebilir. Nitekim halihazırda dolaşımdaki Bitcoin’lerin %4’e yakını sadece ETF yapıları içinde tutulmaktadır. Yarın bu oran %10’lara çıkarsa, piyasanın arz-talep dengesi ve oy verme/karar mekanizmaları (örneğin hard fork durumları) belli ellerde toplanabilir. Büyük oyuncuların elinde yoğunlaşma, Bitcoin’in “herkese ait olma” felsefesine aykırı bir merkeziyetçilik yaratabilir. Bu durum bazı çevrelerce eleştirilmektedir. Ayrıca, birkaç büyük ETF sağlayıcısının (örneğin sadece 2-3 firmanın) piyasanın büyük kısmını kontrol etmesi rekabet eksikliği ve tekelleşme riski taşır. Bu yüzden düzenleyicilerin, fon piyasasında sağlıklı rekabeti koruması ve gerekirse fon büyüklüklerine sınır koyması tartışılabilir.

• Piyasa Manipülasyonu ve Arbitraj Dinamikleri: Her ne kadar düzenleyiciler ETF’leri onaylarken piyasa gözetim şartı koşsa da, kripto piyasalarının 7/24 global doğası nedeniyle manipülasyon riski tamamen yok olmuyor. ETF’lerin kendileri düzenlenmiş borsalarda işlem görse de, dayanak varlığın fiyatlandığı küresel kripto piyasalarında farklı regülasyon seviyeleri var. Bu durum, büyük fonların veya türev ürün kullanan aktörlerin, ETF’lerin oluşturduğu yüklü alım-satım dalgalarını önceden sezerek kazanç elde etmeye çalışması (front-running) gibi stratejileri mümkün kılabilir. Örneğin, ETF’lere büyük bir giriş olacağını öngören bir yatırımcı, öncesinde bitcoin fiyatını spot borsalarda yükseltip sonra tepe noktasında ETF arbitrajıyla satış yapmaya çalışabilir. Bu tür karmaşık senaryolar teorik olarak mümkün olduğundan, piyasa denetimi ve gözetimi kritik önem taşır. ABD’de SEC onay verirken, CME vadeli işlemleri üzerinden bir gözetim işbirliği ve alarm sistemi kurulduğunu belirtmiştir. Yine de, küresel ölçekte tam koordinasyon olmadığından piyasa derinliği düşük altcoin ETF’lerinde manipülasyon riski daha yüksek olabilir.

• Yatırımcı Eğitimi ve Anlayış: Son olarak, kripto ETF’lerin yaygınlaşmasıyla beraber, bazı yatırımcıların bu ürünleri yanlış anlaması riski bulunuyor. “ETF” etiketi gördüğünde, bunu tamamen güvenli veya garantili bir enstrüman sanan yatırımcılar çıkabilir. Oysa ki dayanak varlık kripto paradır ve %50-60 düşüş potansiyeli her zaman vardır. ETF sadece bir araçtır; risk/ödül profili altında yatan varlığa aittir. Bu nedenle, özellikle genel kamu ve yeni yatırımcı kitlesi için eğitim önem arz eder. Yanlış beklentilerle yüklü yatırım yapıp büyük zarar eden kitlelerin oluşması, hem sosyal hem politik riskler doğurabilir. Finansal okuryazarlığı yüksek bireylerin bile kripto piyasalarının dinamiklerini öğrenmeden bu ürünlere girmemesi tavsiye edilir.

Özetlemek gerekirse, kripto ETF’lerin getirdiği fırsatlar, piyasayı büyüten ve olgunlaştıran yönüyle çok değerlidir: Daha fazla katılım, daha fazla likidite ve kabul edilebilirlik sağlarlar. Ancak beraberinde getirdiği riskler de iyi yönetilmelidir. Düzenleyiciler, ihraççılar ve yatırımcılar arasındaki diyalog ve şeffaflık bu noktada kilit rol oynar. Nitekim uzmanlar, Bitcoin ETF’lerinin entegrasyonunun hem geleneksel finans hem de kripto ekosistemi için bir dönüm noktası olduğunu, ancak sıkı gözetim ve bilinçli katılım ile dengeli bir büyüme yaşanırsa uzun vadede başarılı olunabileceğini vurgulamaktadır.

Gelecek Öngörüleri

Spot kripto ETF’lerin yaygınlaşması ile başlayan yeni dönemin geleceğine dair beklentiler oldukça yüksek. Birçok analist, önümüzdeki yıllarda kripto ETF’lerinin hem çeşit hem de hacim olarak katlanarak büyüyeceğini öngörüyor. Bitcoin ETF’lerinin başarısı, Ethereum ETF’leri gibi diğer büyük kripto paralara dayalı fonların da önünü açmış durumda. 2024 itibarıyla ABD’de spot Ethereum ETF’leri de işlem görmeye başladı ve yatırımcılardan kayda değer talep görüyor. Bunun devamında, farklı kripto sepetleri, sektör endeksi ETF’leri veya çoklu-varlık dijital yatırım fonları gibi yenilikçi ürünler pazara girebilir. Hatta ileriye dönük olarak, stablecoin’ler veya merkez bankası dijital paralarına (CBDC) endeksli ETF benzeri yapılar bile tartışma konusu olabilir.

Küresel ölçekte coğrafi yayılımın da artması muhtemel. Şu an Asya’da henüz bir spot Bitcoin ETF’i onaylanmış değil, fakat Hong Kong düzenleyicileri 2024 itibarıyla başvuruları kabul etmeye hazır olduklarını duyurdular. Muhtemelen Singapur, Japonya, Güney Kore gibi finans merkezleri de benzer adımlar atmak için uygun zamanı kolluyor. Orta Doğu’da Dubai ve Abu Dabi gibi yükselen kripto merkezleri de uluslararası yatırımcıyı çekmek adına ETF gibi ürünleri teşvik edebilir. Dolayısıyla, önümüzdeki 2-3 yıl içinde spot kripto ETF’leri onaylayan ülke sayısının kayda değer biçimde artması bekleniyor. Bu da global anlamda rekabeti ve yeniliği körükleyerek, daha geniş kesimlerin kripto varlıklara yatırım yapmasının önünü açacak.

Stratejik bir diğer nokta, uluslararası iş birlikleri ve örnek uygulamaların izlenmesi. Türkiye, kendi spot kripto ETF’sini geliştirmeden önce Kanada, Avrupa ve ABD’deki uygulamalardan dersler çıkarabilir. Oralardaki en iyi saklama uygulamaları, denetim mekanizmaları ve piyasa kuralları referans alınabilir. Hatta Türk finans kurumları, yabancı ETF ihraççıları ile iş birliği yaparak know-how transferi sağlayabilir. Örneğin, ileride bir Türk varlık yönetim şirketi uluslararası bir ortakla birlikte Bitcoin ETF başvurusunda bulunabilir. Bu tür küresel ortaklıklar, Türkiye’nin ilk ürünlerinin güvenilirliğini artıracaktır.

Türkiye’nin kripto stratejisinde dikkat etmesi gereken bir diğer husus da merkez bankası ve mali otoritelerin rolüdür. Kripto ETF’ler, geleneksel para politikası araçlarını doğrudan sarsmasa da, geniş kitlelerin kripto tutmasını kolaylaştırdığı için dolaylı etkiler yaratabilir. Merkez Bankası, finansal istikrar perspektifiyle bu ürünleri yakından izlemeli ve bankacılık sektörüyle etkileşimlerini değerlendirmelidir. Örneğin bankaların teminat olarak bu ETF hisselerini kabul etmesi veya kredi ilişkilerinde kullanması gibi konular gündeme gelebilir. Bu bağlamda, erken safhada rehber ilkeler belirlemek uzun vadede olası riskleri azaltacaktır.
Tüm bu noktaların ışığında, Türkiye’nin gelecek vizyonunda kripto varlıklara stratejik bir yer ayırması yararlı olacaktır. 2024 yılında yapılan düzenleme hamleleri, Türkiye’yi bölgesinde öncü bir konuma taşıma potansiyeline sahip. Devamında eğer spot kripto ETF gibi yenilikçi finansal ürünler de devreye alınabilirse, İstanbul Finans Merkezi gerçekten de bölgesel bir çekim merkezi haline gelebilir. Bu sadece kripto sektörü için değil, genel finans sektörü rekabetçiliği için de önemli bir adım olacaktır. Yabancı yatırımcılar, düzenlenmiş bir ortamda Türkiye’de kripto türev ürünlerine veya ETF’lere yatırım yapma imkanı buldukça, piyasaya sıcak para girişleri artabilir. Ayrıca yerli girişimlerin bu alanda inovasyon yapması teşvik edilerek, Türk fintech ekosisteminin gelişimine katkı sunulabilir.

Sonuç olarak, spot kripto ETF’leri etrafında şekillenen yeni dönem hem küresel finans hem de Türkiye için büyük fırsatlar barındırıyor. Bu fırsatları değerlendirebilmek için dikkatli bir denge tutturulması şart: Yeniliklere açık olup hızlı hareket etmek, ama aynı zamanda riskleri yönetip güvenilir bir ortam tesis etmek. Kripto varlıklar ve geleneksel finans dünyası arasındaki sınırlar her geçen gün bulanıklaşırken, spot ETF’ler bu iki dünya arasında köprü görevini üstlenmiş durumda. Türkiye de bu köprüyü geçip dijital finans çağında ön saflarda yer almak istiyorsa, gerekli düzenleyici ve stratejik adımları zamanında atarak geleceğin finans manzarasında söz sahibi olabilir.

Yasal Uyarı

Bu makalenin tüm telif hakları yazarı Gate TR’ye aittir. Telif haklarına ilişkin sorularınız için bizimle iletişime geçebilirsiniz.

Bu içerik yalnızca bilgilendirme amacı taşımaktadır ve yazarın kişisel görüşlerini yansıtır. Gate.TR’nin resmi görüşlerini yansıtmamaktadır. İçerikte yer alan marka, kurum, kuruluş veya kişilerle Gate.TR’nin herhangi bir ilişkisi bulunmamaktadır.

Bu içerik, yatırım tavsiyesi niteliğinde değildir. Dijital varlık alım-satımını teşvik etmeyi amaçlamaz, yalnızca bilgilendirme amaçlıdır.

Kripto varlıklar yüksek risk içerir ve ciddi fiyat dalgalanmalarına maruz kalabilir. Yatırım kararı vermeden önce kendi finansal durumunuzu değerlendirmeli ve kararınızı bağımsız olarak vermelisiniz.

Makalede yer alan veriler ve grafikler yalnızca genel bilgilendirme amacıyla sunulmuştur. Tüm içerikler özenle hazırlanmış olsa da, olası hata veya eksikliklerden dolayı sorumluluk kabul edilmez.

Gate Akademi ekibi bu içeriği farklı dillere çevirebilir. Hiçbir çeviri makale; kopyalanamaz, çoğaltılamaz veya izinsiz dağıtılamaz.